مرجع و راهنمای جامع شب یلدا – آداب و رسوم

تاریخچه شب یلدا و آداب و رسوم شب چله ایران

شب یلدا نزدیک است. دانستن تاریخچه شب یلدا و آداب و رسوم شب چله ایران باعث می‌شود تا این شب را با شکوه تمام در کنار خانواده سپری کنیم. 

شب یلدا لباس چی بپوشیم؟

شب یلدا چیست؟

شب چلّه یعنی چه؟

فلسفه و علت نامگذاری شب یلدا چیست؟

دلیل برپایی جشن یلدا چیست ؟

شب یلدای امسال چه تاریخی است ؟

آداب و رسوم شب یلدا چیست ؟

شب یلدا را چطور تزیین کنیم؟

در اولین یلدایی عروس چه کارهایی باید انجام داد؟

آیین شب یلدا در ایران و جهان چگونه برگزار می‌شود؟

شب یلدا را چطور تبریک بگوییم ؟

اشعار شب یلدا چیست؟

واژه‌شناسی یلدا و چله

شب یلدا چیست؟

یلدا در ایران به معنی تولد مهر (میترا) و واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است. کتاب آثار الباقیه نوشته شده به زبان عربی و در حال حاضر، چند ترجمه فارسی از آن منتشر می‌شود. ابوریحان در این کتاب گاه‌شماری و تقویم اقوام مختلف را بررسی کرده است. اگر علاقمند باشید می‌توانید مراسمات و جشن‌های اقوام باستان را در این کتاب مطالعه کنید.

دقیقا مشخص نیست که واژه یلدا چه زمان و چطور وارد زبان فارسی شده است. از تاریخ این‌طور بر‌می‌آید که مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده‌ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می‌کند.

شب چلّه یعنی چه؟

چلّه زمستان از اول دی (در تقویم کنونی ایران) آغاز می شود و تا دهمین روزِ بهمن ماه ادامه دارد. به این ایام چلّه بزرگ می گویند.  س از آن، چلّه کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چلّه کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. چهار روز پایان چلّه بزرگ، و چهار روز آغاز چلّه کوچک را، چهار چهار می‌گویند که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.

ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار‌های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آن‌ها دو موقع از سال را به نام چلّه می‌شناختند. چلّه تابستان که از تیر شروع می‌شد و چلّه زمستان که از دی‌ماه. چلّه‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می‌شدند؛ چلّه بزرگ و چلّه کوچک. چهل روز ابتدایی را چلّه بزرگ و بیست روزِ بعد را چلّه کوچک می‌نامیدند.

شب چلّه در حقیقت همان شب یلدا است. چون از فردای این شب، چلّه بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چلّه می‌گویند.

اما چرا برخی این شب را چله و برخی یلدا می نامند؟

در ادبیات و اشعار فارسی ایرانی یلدا به معنای تولد آمده است و ابوریحان بیرونی این شب را تولد خورشید نامیده است. اما چله نیز نام دیگری است که بر این شب گذاشته شده است چرا که از اول زمستان تا دهم بهمن را چله بزرگ و اوج سرما می دانند.

فلسفه و علت نامگذاری شب یلدا

یلدا در افسانه‌ها و اساطیر ایرانی حدیث میلاد عشق است که هر سال در «خرم روز» مکرر می‌شود.

 ماه دلداده مهر است و این هر دو سر بر کار خود دارند که زمان کار ماه شب است و مهر روزها بر می‌آید. ماه بر آن است که سحرگاه، راه بر مهر ببندد و با او در آمیزد، اما همیشه در خواب می‌ماند و روز فرا می‌رسد که ماه را در آن راهی نیست.

سرانجام ماه تدبیری می‌اندیشد و ستاره ای را اجیر می‌کند، ستاره ای که اگر به آسمان نگاه کنی همیشه کنار ماه قرار دارد و عاقبت نیمه شبی ستاره، ماه را بیدار می‌کند و خبر نزدیک شدن خورشید را به او می‌دهد. ماه به استقبال مهر می‌رود و راز دل می‌گوید و دلبری می‌کند و مهر را از رفتن باز می‌دارد. در چنین زمانی است که خورشید و ماه کار خود را فراموش می‌کنند و عاشقی پیشه می‌کنند و مهر دیر بر می‌آید و این شب، «یلدا» نام می‌گیرد. از آن زمان هر سال مهر و ماه تنها یک شب به دیدار یکدیگر می‌رسند و هر سال را فقط یک شب بلند و سیاه وطولانی است که همانا شب یلداست.

شب یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است و پیروان میتراییسم آن را از هزاران سال پیش در ایران برگزار می‌کرده‌اند. در این باور یلدا روز تولد خورشید و بعدها تولد میترا یا مهر است. بسیاری بر این باورند که ریشه‌ی پاس‌داشت شب چله میراث قوم کاسپیان است.

کاسپ‌ها از اولین اقوام آریایی هستند که وارد ایران شدند. آن‌ها مردمانی با چشم‌های کبودرنگ و موهای بور بودند که ابتدا در گیلان امروزی سکنی گزیدند و پس از چندی به نقاط دیگر ایران مهاجرت کردند.

چون تاریکی فرا می‌رسید در پرتو روشنایی آتش تاریکی اهریمنی را از بین می‌بردند. در این شب مهم یا تولد خورشید افراد دور هم جمع می‌شدند و جهت رفع این نحوست آتش می‌افروختند و خوان ویژه مانند سفره یی که عید نوروز تهیه می‌کنند اما محتویات آن متفاوت است می‌گستراندند و هر آنچه میوه تازه فصل که نگهداری شده بود و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند.

این سفره جنبه دینی داشته و مقدس بود و از ایزد خورشید روشنایی و برکت می‌طلبیدند تا در زمستان به خوشی سر کنند و میوه‌های تازه و خشک و چیزهای دیگر در سفره تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت داشته باشند و همه شب را در پرتو چراغ و نور و آتش می‌گذراندند تا اهریمن فرصت دژخویی و تباهی نیابد.

یلدا ریشه‌ای از زبان سریانی دارد که به معنای زایش و تولد است

تاریخچه شب یلدا

همانطور که می دانید تاریخچه و پیشینه یلدا به زمانهای بسیار گذشته برمی‌گردد ولی مشخص نیست قدمت دقیق آن به چه زمانی تعلق دارد بسیاری از باستان شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده اند. ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ را به استناد گرفته اند چرا که نقوش حیوانی ماه های ایرانی همچون عقرب و قوچ داخل این ظرف ها هک شده اند البته ناگفته نماند نقوش کشفیات باستان شناسی و کتیبه ها نادرند ولی باستان شناسان بر این باورند که تا ۷۰۰۰ سال پیش نیز میتوان آیین مربوط به شب یلدا را رصد کرد.

با تمام این تفاسیر چیزی که به عنوان شب یلدا به رسمیت شناخته شده است به ۵۰۰ سال پیش از میلاد برمیگردد و تاریخ وارد شدن آن به تقویم رسمی ایرانیان باستان به زمان داریوش یکم مربوط می شود تقویمی که شامل گاهشماری مصری ها و بابلی ها است.

شب یلدا در کتاب‌های تاریخی

ابوریحان بیرونی در کتاب قانون مسعودی ذکر کرده است: «اولین روز از دی‌ماه را خرم روز یا خُره روز می‌نامند. خور روز یعنی روز خورشید؛ روز تولد خورشید که شکست ناپذیر است. این روز منتسب به اهورامزدا است و یکی از روزهای چهارگانه جشن‌های دیگان (هم نام شدن روز و ماه) است.»

بنا به روایت ابوریحان بیرونی، تقویم کهن سیستانی، از آغاز زمستان شروع می‌شده. جالب این که ماه آغازین آن کریست نام داشته که شباهت زیادی با christ که در انگلیسی به معنای مسیح است دارد.

محمدحسین خلف تبریزی مولف واژه‌نامه برهان قاطع است. این واژه‌نامه در سال ۱۰۳۰ هجری شمسی نوشته شده و یلدا را اینطور معنی کرده: «یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدْی و آخر قوس باشد؛ و آن درازترین شب‌ها ست در تمام سال؛ و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند؛ و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می‌باشد؛ و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.»

اما این رسم بنابر مدارک رومی، در ایران باستان چنین برگزار می‌شده که پیران و پاکان به تپه‌ای رفته، با لباسی نو و مراسمی ویژه از آسمان می‌خواستند که آن رهبر بزرگ را برای رستگاری آدمیان بفرستد؛ و باور داشتند که نشانه‌های زایش آن ناجی، ستاره‌ای است که بالای کوهی به نام کوه فیروزی که دارای درخت بسیار زیبایی بوده است (سرو یا کاج) پدیدار خواهد شد و موبد بزرگ برای همین نیایش می‌خوانده که قسمتی از آن در بهمن یشت مانده است: «آن شب که سرورم ظهور کند، نشانه‌ای از ملک آید، ستاره‌ای از آسمان ببارد، همان‌گونه که رهبرم از راه برسد و ستاره‌اش نشان نماید.»

شب یلدا در مسیحیت

مذاهب مختلف مسیحی، میلاد مسیح را در یکی از روز‌های نزدیک به انقلاب زمستانی برگزار می‌کنند. سال نو آن‌ها که در یازدهم دی‌ماه شروع می‌شود، نزدیک به شب یلدا است. برخی از تاریخ‌پژوهان و باستان‌شناسان عقیده دارند که تقویم میلادی با اندک تغییراتی، ادامه میلاد خورشید بوده که بعدها آن را به میلاد مسیح نسبت داده‌اند. از دیدگاه آن‌ها، این تقویم در روم، در قرن چهارم پس از میلاد به وجود آمده است.

ممکن است بپرسید میترائیسم چه ارتباطی با روم و مسیحیت دارد؟! در روم باستان، تولد خدای خورشید شکست ناپذیر، (سول اینویکتوس) را در روز انقلاب زمستانی جشن ‌می‌گرفتند. این خدای رومی ترکیبی از خدای خورشید و میترای آیین مهرپرستی بود.

میترائیسم چگونه به روم راه پیدا کرد؟ می‌گویند در زمانی که آیین زرتشت دین رسمی ایران شد، مهرپرستان در منطقه آسیای صغیر محدود شدند. در قرن اول قبل از میلاد، رومی‌ها آسیای صغیر را تصرف کردند. این آیین به واسطه اسیران جنگی به تدریج در روم گسترش یافت. مهرپرستی یا میترائیسم، کم‌کم جای خود را در بین تجار، لشکریان و حتی امپراتوران روم باز کرد؛ تا جایی که در آغاز قرن چهارم، بیش از سیصد معبد میترایی در ایتالیا برپا بود. در آن زمان بیشتر رومیان، شب یلدا را جشن می‌گرفتند. در نهایت امپراتور روم، کنستانتین اول به خاطر علاقه‌اش به مسیحیت، در سال ۳۱۳، فرمان آزادی این دین را در روم صادر کرد. او میلاد میترا را به میلاد مسیح تغییر داد. استدلالش این بود که مسیحیان در تاریخ تولد عیسی ابهام دارند و عیسی مظهر نور است. پس باید روز تولد خورشید همان میلاد مسیح باشد. و تاریخ تولد عیسی را روز ۲۲ دسامبر تعیین نمود؛ همان روز تولد میترا. این تاریخ، به دلیل اختلاف در محاسبات کبیسه‌گیری، بعداً به ۲۵ دسامبر تغییر یافت. پیش از این، تولد مسیح را روز ۶ یا ۷ ژانویه می‌دانستند. امروزه هم مسیحیان ارمنی در همین روز تولد مسیح را جشن می‌گیرند.

کارل یونگ، روانشناس مشهور سوئیسی درباره‌ی میترائیسم نظراتی داشت. او در کتاب «نماد تحول» به شکلی گسترده درباره‌ی اثرات میترائیسم بر مسیحیت توضیح داده است. اگر علاقمند باشید بیشتر در این زمینه تحقیق کنید، تصاویر و نمادهای مربوط به این موضوع را در پنجمین جلد از این مجموعه آثار، پیدا می‌کنید.

شب چله (یلدا) نجومی

شب یلدا یا شب چله از لحاظ علم نجوم اول زمستان و برابر با انقلاب زمستانی است که یکی از روزهای ۲۱ یا ۲۲دسامبر رخ می‌دهد. خورشید در حرکت سالیانه خود در اول زمستان در جنوبی ترین نقطه شرق طلوع کرده و در جنوبی ترین نقطه غرب غروب می‌کند و با کم شدن زاویه حرکتی خورشید در آسمان در این زمان ما در نیمکره شمالی شاهد بلندترین شب سال و کوتاه ترین روز سال هستیم، چرا که مدار حرکت زمین با دایره البروج ۲۳/۴ درجه اختلاف دارد و در نقطه انقلاب زمستانی زمین به پایین‌ترین حد خود و بیشترین اختلاف با مدار دایره البروج می‌رسد که ۲۳/۴– درجه است.

ولی از انقلاب زمستانی و یا شب چله به بعد خورشید از جنوبی ترین نقطه شرق و غرب فاصله گرفته و کم کم به نقطه شرق و غرب نزدیک شده تا اعتدال بهاری‚ که البته در این زمان شب و روز برابر است.

انحراف ۲۳/۵ درجه‌ای محور چرخش زمین نسبت به حالت عمود بر صفحه مدار آن عامل اصلی تفاوت طول شب و روز در روزهای مختلف سال است. این انحراف سبب می‌شود از دید ناظران زمینی خورشید در روزهای مختلف سال مسیر متفاوتی را در آسمان طی کند و در روزهای منتهی به زمستان نیمکره شمالی، خورشید کوتاه‌ترین مسیر ممکن را از دید ناظران نیمکره شمالی زمین بالای افق طی می‌کند.

باید توجه کرد که در این بازه زمانی پرتوهای خورشید در نیمکره‌ شمالی با زاویه کمتری نسبت به افق به سطح می‌تابند و خورشید نیز ارتفاع کمتری از افق می‌گیرد. در آغاز سال نو شمسی، طول شب و روز با هم برابر است و هرچه به آغاز تابستان نزدیک‌ می‌شویم طول روز بلندتر می‌شود. از آغاز تابستان تا انتهای آن، طول روز کاهش می‌یابد تا مجددا طول شب و روز در آغاز پاییز یکسان شود. به‌همین‌ترتیب هرچه به آغاز زمستان نزدیک می‌شویم، طول شب بلندتر می‌شود و از مدت زمان طلوع تا غروب خورشید کاسته می‌شود.

علت برپایی جشن یلدا

باور‌های کهن ایرانی بر اساس اسطوره‌ها و شناخت رویداد‌های کیهانی شکل گرفته است. روایت‌های مختلفی از علت برگزاری جشن شب یلدا وجود دارد.

روایت اول؛ پیروزی نور بر تاریکی

در روزگاران باستان، زندگی‌ مردم بر پایه کشاورزی و دامپروری بود؛ و تاثیرات آب و هوا برایشان بسیار مهم محسوب می‌شد. مردم با مشاهده و تجربه، تغییرات مداوم شب و روز و فصل‌ها را درک کرده بودند. بشرِ همیشه کنجکاو هم پس از کشف چگونگیِ وقوع یک رویداد، به دنبال فلسفه و چرایی آنها می‌گردد.

آنها تاثیر نور و تاریکی؛ و گرما و سرما را بر زندگی‌شان می‌دیدند. از تاثیراتی که می‌گرفتند؛ به این نتیجه رسیده بودند که، نور، روز و خورشید، نماد آفریدگار و نیکی ست. در مقابلِ آن، شب و سرما نشانه‌های اهریمن و پلیدی.

آنها از این مشاهدات، به این باور رسیده بودند که، شب و روز، و روشنایی و تاریکی، در یک جدال همیشگی به سر می‌برند. روز‌های بلندتر، نشانه پیروزی روشنایی، و روز‌های کوتاه‌تر نشانه‌ غلبه تاریکی بود.

به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز، که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. چرا که فردای آن، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود.

روایت دوم: تولد مهر و میترا و آغاز خلقت

آیین مهر یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشتی رواج داشت. این آیین بر پایه پرستش میترا (مهر) قرار گرفته بود. میترا از ایزدان هند و ایرانی است. او از یک طرف نماینده عشق و محبت است؛ و از طرفی واسطه‌ی بستن پیمان‌هاست. او عهد نگهداشتن و راستگویی را نمایندگی می‌کند. مهر همچنین داورِ میان جنگاوران بوده و دروغگویان و عهد‌شکنان را مجازات می‌کند. نماد این ایزد حلقه‌ است. برخی ادعا می‌کنند، پیشینه حلقه ازدواج به همین اسطوره می‌رسد. خورشید هم نماد ظاهری میترا ست.

شب یلدا ۱۴۰۳

شب یلدا چه تاریخی است؟

شب یلدا در سال ۱۴۰۳ یعنی امسال برابر است با جمعه ۳۰ آذر ماه مصادف با ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴ میلادی و یا ۱۸ جمادی الثانی سال ۱۴۴۶ قمری.

آداب و رسوم شب یلدا

افراد کم سن و سال به بزرگترها در چیدن سفره و پهن کردن خوراکی های خوشمزه کمک می‌کنند. تعریف کردن خاطرات توسط افراد بزرگتر جمع، گرفتن فال، شاهنامه خوانی، حافظ خوانی، برپایی جشن یلدایی عروس و غیره از مهم ترین آداب و رسوم در شب یلدا است.

جشن یلدا با بزرگترها

بدون شک یکی از مهم ترین آداب و رسوم شب یلدا در ایران سپری کردن و جشن گرفتن در خانه بزرگترها؛ پدر، مادر، پدربزرگ و مادر بزرگ است. اگر بزرگترها در قید حیات هستند بهترین مکان برای جمع شدن اعضای خانواده خانه آنها می باشد. جمع شدن همه فامیل در خانه یکی از بزرگان یکی از آداب و رسوم ایرانی ها در شب یلدا می باشد که حتی برای خارجی ها نیز جذابیت دارد. با توجه به اینکه در کجای ایران باشید معمولا مادر بزرگ یا مادرتان برای شام شب یلدا برنامه ویژه ای دارد و غذای محلی مورد علاقه تان را می پزند.

آتش افروزی در شب یلدا

برپایی «آتش» جزء جدایی‌ناپذیر مراسم‌های ایرانی به ویژه مراسم شب یلدا بوده که در زمستان برگزار می‌شد. گفته می‌شود در شب یلدا ایرانیان آتش‌های بزرگ برپا می‌داشتند.

یلدا؛ نبرد ایزد خورشید با دیو سرما

جشن یلدا قطعا آیینی متناظر با ایزد خورشید و نبردش با سرما بوده است. به عبارت دیگر بر اساس همین تئوری الگو در اساطیر و شناخت ایزد خورشید و دیو سرما، نتیجه می‌گیریم که آیین شب یلدا پیروی از الگوی اسطوره‌ای نبرد ایزد خورشید با سیاهی شب و سرمای زمستان برای باورمندان اسطوره‌های ایرانی بوده است. بدین ترتیب روشن کردن آتش در شب یلدا قابل تفسیر می‌شود.

مثل‌گویی یا قصه‌خوانی در شب یلدا؛ آی قصه قصه قصه

مثل‌گویی که نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی است در قدیم اجرا می‌شده‌. به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌کردند.

مثل قصه‌های کوچک و داستان‌های غیر واقعی اند. بیشتر قهرمان‌های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و برای سرگرمی و خوشایند کودکان گفته و یا نوشته می‌شوند.

در هر نقطه‌ای از کشور قصه‌های مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانی‌ها قصه حسین کرد شبستری می‌خوانند و خراسانی‌ها بیشتر از داستان‌های شاهنامه داستان سرایی می‌کنند.

روزی روزگاری، ننه سرما بانوی زمستان، به همراه هوای سرد به شهر ما آمد. ننه سرما آنقدر پیر بود که انگار روی تمام موهایش برف نشسته. این مادربزرگ در آسمان زندگی می کرد و دو پسر داشت که سرما را با خود می آوردند. یکی از آن ها چله‌ کوچک و دیگری چله بزرگ.

چله‌ی بزرگ مرد مهربانی بود که از روز اول زمستان، برای ۴۰ روز بر زمین حکم‌فرمایی می کرد؛ اما بعد از این که حکمفرمایی چله بزرگه تمام می‌شد، پسر دوم ننه سرما یعنی چله کوچیکه حکمرانی خود را بر جهان آغاز می کرد. او برعکس برادرش مهربانش، بدجنس و سرد بود و با خود، برف، یخ و هوای بسیار سرد می آورد.

با این وجود، زمان فرمانروایی او کوتاه بود و تنها ۲۰ روز طول می کشید. با اینکه برادر بزرگتر به او می گفت که با دنیا مهربان باشد و اینقدر هوا را سرد نکند، گوش برادر کوچکتر بدهکار نبود.

بالاخره، یک روز حاکم دیگری آمد و چله کوچیکه را در یک کوه یخی زندانی کرد. ننه سرما خیلی غمگین شد. او به کوه رفت و با نفس گرمش برف و یخ را آب کرد تا پسرش را آزاد کند. او سرانجام در نبرد پیروز شد و توانست با آب کردن برف ها، پسرش را نجات دهد. ننه سرما خوشحال و با آرامش تمام شروع به تمیز کردن خانه کرد تا همه چیز برای آمدن عمو نوروز آماده باشد. همان کسی که پیام آور بهار و سال نو است…

در اولین روز بهار، ننه سرما لباس نو پوشید، موهایش را شانه زد و منتظر شد تا عمو نوروز برسد؛ اما همان طور که منتظر بود، خوابش برد و در همین زمان بود که عمو نوروز رسید. کمی چای نوشید و شیرینی خورد؛ بعد از آن برای ننه سرما چند شاخه گل در خانه گذاشت و رفت. وقتی ننه سرما بیدار شد، فهمید که دیدار با عمو نوروز را از دست داده است و تا سال دیگر او را نمی بیند. بعضی می گویند که این دو گاهی یکدیگر را دیدار می کنند و در این زمان، طوفان رخ می دهد.

فال حافظ در شب یلدا

با توجه به اینکه در هر خانه ایرانی کتاب دیوان حافظ پیدا می‌شود و ایرانیان به لسان الغیب و تفال زدن به او اعتقاد دارند، بر طبق رسوم کهن و باستانی خود در شب یلدا نیز تفالی به حافظ می‌زنند تا از زبان حافظ تعبیر نیت خود را بشنوند.

برای گرفتن فال حافظ شب یلدا، یکی از بزرگان خانواده و یا یک نفر که با صدای خوش و کلامی روان بتواند حافظ بخواند دیوان را در دست گرفته و مهمانان  و شب زنده داران به ترتیب در دل نیت کرده و یک صلوات یا فاتحه ای برای حافظ می خوانند. سپس فرد فال گیرنده کتاب را تصادفی باز کرده و شعر آمده را می‌خواند. در بعضی از دیوان‌های حافظ معنی شعر نیز آورده شده است و با آن تعبیر فرد تعبیر نیت خود را می‌شنود.

شاهنامه خوانی

رسمی دیگر از شب یلدا، شاهنامه‌خوانی است. این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده. جذابیت شاهنامه‌خوانی به شیوه‌ی نقالی چند برابر می‌شود. متاسفانه این رسم نقالی در حال نابودی ست. باید خیلی خوش شانس باشید که در خانواده‌تان چنین فردی داشته باشید.

چنین بود تا بود گردان سپهر  //   گهی پر ز درد و گهی پر ز مهر

تو گر باهشی مشمر او را به دوست   //   کجا دست یابد بدردت پوست !

شب اورمزد آمد از ماه دی   //   ز گفتن بیاسای و بردار می

جشن یلدا برای عروس

یکی از آداب و رسوم شب یلدا، بردن یلدایی عروس است. شب یلدا عروس، فرصتی برای هم نشینی دو خانواده با یکدیگر است.

در این شب خانواده‌ی داماد برای گفتن شب یلدا مبارک، به خانه‌ی نوعروس رفته و یلدایی عروس را برای او می‌برند. همانطور که پیشتر اشاره کردیم، شب یلدا عروس، یکی از آداب و رسوم شب یلداست که در بسیاری از استان‌های ایران و همچنین کشورهای دیگر انجام می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید؛ توضیحاتی در خصوص یلدایی عروس و تزیین شب یلدا برای عروس است.

شما می‌توانید از انواع خوراکی‌های شب یلدا برای شب یلدایی عروس استفاده کنید. استفاده از انواع آجیل، کله قند، میوه‌های مختلف از جمله هندوانه و یا انار تزیین شده، نقل و یا پشمک از جمله خوراکی‌هایی هستند که شما می‌توانید برای تزیین شب یلدا برای عروس استفاده کنید.

کرسی نشینی در شب یلدا

کرسی در زمان‌های قدیم فقط یک وسیله گرمایشی برای ایرانیان نبود بلکه در فرهنگ ایرانی نقش زیادی داشت. وقتی تلویزیون یا رسانه‌های اجتماعی وجود نداشت، کرسی به‌عنوان یک نیروی محرکه بزرگ برای گردهمایی خانوادگی و اوقات فراغت بود. اعضای خانواده زیر کرسی دورهم جمع می‌شدند و اوقات خوبی را با هم می‌گذراندند، خواهر و برادرها در انجام تکالیف به یکدیگر کمک می‌کردند، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها داستان خود را برای بچه‌ها تعریف می‌کردند و شب‌ها، همه اعضای خانواده باهم در اطراف کرسی می‌خوابیدند. امروزه نه‌تنها از آن وسایل گرمایی دیگر خبری نیست و فقط در داستان‌ها شنیده می‌شوند، بلکه دیگر طعم واقعی گرم شدن را نیز احساس نمی‌کنیم اما امسال که به‌رغم محدودیت‌های کرونایی خبری از برگزاری شب یلدا و دورهمی‌های خانوادگی نیست، خوب است تا بازنده کردن سنت‌های گذشته خاطرات خوش آن روزگاران را برای خودتان زنده کرده و حس دل‌نشین گرمای کرسی را به کودکان و فرزندانتان بچشانید.

انشانویسی

شب یلدا طولانی ترین شب سال در آخرین روز پاییز است که ایرانیان در این شب در کنار خانواده و فامیل گرد هم می آیند و جشن می گیرند و فرزندانی که مدرسه می‌روند انشا می‌نویسند. در انتهای این مقاله چند موضوع انشا در مورد شب یلدا و شب چله را گردآوری کرده ایم و با تغییر دادن و بازنویسی کردن این انشاها می توانید آنها را در کلاس درس بخوانید.

نقاشی

در ادامه جدیدترین و زیباترین عکس های نقاشی شب یلدا در انواع طرحهای آسان، ساده و فانتزی را با موضوعات کودکانه، دخترانه و پسرانه بهمراه میوه های شب چله مثل انار و هندوانه برایتان آماده کردیم.

اگر به دنبال قشنگ ترین نقاشی های یلدایی هستید مطلع باشید که ما مجموعه ای کامل از این تصاویر را از منابع مختلف از جمله اینستاگرام برای شما جمع آوری کردیم که می توانید براحتی آن ها را مشاهده نمایید و هر کدام که خواستید را برای کشیدن روی کاغذ، رنگ آمیزی و استفاده برای پروفایل و استوری انتخاب نمایید.

پایکوبی در شب یلدا

اکثر مردم شهرهای ایران این شب را با شادی و پایکوبی صبح می کنند. شب یلدا، بلندترین شب سال، مردم ایران و ایرانیان خارج از کشور با لباس هایی رنگی و شاد به رقص و شادی می‌پردازند.

تزیینات شب یلدا

مانند گذشته و با همان حال و هوا برگزار شود، بهتر است کرسی کوچکی را آماده کنید ( اگر فضا و یا وقت کافی برای به‌ پا کردن کرسی ندارید، می‌توانید روی میز کوچکی، سفره دلخواه‏تان را بچینید )

و پارچه‌ ترمه و یا هر نوع پارچه‌ گل‌دوزی شده به سبک و سیاق قدیم را روی آن بگسترانید. می‌توانید آجیل مشگل‌ گشا، ازگیل، خرمالو، انار دانه‌شده، هندوانه و خربزه و دیگر خوراکی‌های مختص شب یلدا را در ظرف‌های سفالین رنگی، چینی‌های گل‌سرخی قدیمی و یا حتی ظرف‌های نقره‌ای قرار داده و روی میز مورد نظر بچینید.

تزیین شب یلدا برای عروس

از رسوم ما ایرانیان در شب یلدا (شب چله) این است که خانواده داماد برای عروس هایی که در دوران نامزدی هستند، شب چله ای می برند. رسم و رسومات شب چله ای در هر شهری متفاوت است. ولی معمولا تکه ای طلا, دسته گل, پالتو یا کفش زمستانی (بوت) به همراه شیرینی و هندوانه تزیین شده و سبدی از میوه های رنگارنگ و تزیین شده و مقداری آجیل و شکلات می برند.

شب یلدا برای عروس چه هدیه‌هایی می‌برند؟

همان‌ طور که گفته شد، خانواده داماد بنا بر توانایی مالی و شرایط اقتصادی خود، اقدام به خرید کادو شب یلدا برای عروس می‌کنند.

البته در برخی شهرها به این لیست، مواردی اضافه یا حذف هم می‌شود. گاهی اوقات لباس یا پارچه‌ای هم برای مادر و پدر عروس در میان هدیه‌ها قرار داده می‌شود.

اگر تمایل دارید که سفره ی خود را ساده تزیین کنید می‌توانید میوه‌های شب یلدا را با انواع برش های زیبا و تزئینات به جذاب‌ترین شکل ممکن دربیاورید. با این کار می‌توانید استفاده از خوراکی‌ها را برای مهمان‌هایتان ساده‌تر کنید. همچنین می‌توانید با دانه‌های انار انواع کیک و دسر و شکلات را آماده کنید. برای این کار کافی است مقداری شکلات آب شده را درون قالب‌ها ریخته و روی آن دانه‌های انار بریزید و درون فریزر قرار دهید. به همین سادگی می‌توانید با طعم‌های مختلف مهمان‌هایتان را شگفت‌زده کنید.

لیست هدایا و گیفت شب یلدا برای عروس

 این هدیه‌ها شامل موارد زیر می‌شود.

لباس (معمولا لباس‌های زمستانی و گرم شامل بلوزهای بافتنی و پالتو)

کفش( کفش زمستانی و گرم مثل بوت و نیم‌بوت)

طلا (سکه/نیم یا ربع سکه، گوشواره، دستبند، گردنبند)

پارچه (برای لباس یا چادر)

کله قند و نبات

سفره شب یلدا

همراهان عزیز اکثر ما یلدا را به آجیل و انار و هندوانه معروف اش می شناسیم. ظروف پایه دار شیشه ای یکی دیگر از ظروف مناسب برای چیدمان سفره یلدا ی شما می باشد. این ظروف به دلیل پایه‌دار بودن فضای کمتری از سفره ی یلدا شما اشغال می کند. ظروف لعابی سبز یکی دیگر از ظروف جذاب برای چیدمان سفره ی یلدا می باشد.

میوه‌های شب یلدا

انار

انار در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش است. انار میوه‌ای است که از قدیم از آن به عنوان میوه‌ای خون ساز یاد می‌شد.

دانه های یاقوتی شکل و سرخ رنگ انار یکی دیگر از خوراکی های خوشمزه و پای ثابت سفره شب یلدا می باشد. انار در میان ایرانیان به عنوان نمادی از شادی و زایش شناخته شده و رنگ قرمز آن را نشانه خورشید می دانند.

این میوه پاییزی جزو مفیدترین خوردنی ها محسوب می شود و به عنوان میوه بهشتی شهرت پیدا کرده است، از جمله خواص انار می توان به تقویت سیستم ایمنی، بهبود هضم، کاهش قند و فشار خون، سلامت قلب، کاهش کلسترول، درمان کم خونی و رفع بسیاری از بیماری های دیگر اشاره کرد.

انار نیز مانند هندوانه ظاهر فوق العاده زیبایی دارد و به تزیین جذاب تر سفره یلدا کمک زیادی می کند.

هندوانه

هندوانه نماد گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد.

هندوانه در واقع مهمترین میوه شب نشین یلدایی است که به همراه انار در سفره شب چله جایگاه بسیار خاصی دارد، اگر بگوییم شب یلدا را بسیاری از افراد به هندوانه و انارش می شناسند اغراق نکرده ایم!

حتما دقت کرده اید هندوانه یک میوه تابستانی است و پیدا کردن آن در فصل زمستان کمی سخت به نظر می رسد، پس چرا پیشینیان ما هندوانه را در کنار میوه های فصل سرد گنجانده اند؟

ایرانیان قدیم بر این باور بودند که خوردن هندوانه در شب یلدا باعث می شود تا پایان سال رنگ بیماری نبینند و بدن شان از سوز سرما حفظ شود. آن ها رنگ سرخ هندوانه را یادآور گرما و حرارت خورشید می دانستند.

امروزه نیز ثابت شده این میوه خوش رنگ و خوشمزه سرشار از ویتامین های مختلف از جمله ویتامین C، آب فراوان، فیبر و بسیاری مواد مغذی دیگر است و خوردن آن به درمان سنگ کلیه، سلامت قلب و کبد، تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از سرماخوردگی، درمان زخم معده، دیابت، سلامت چشم و صدها مشکل سلامتی دیگر کمک می کند.

علاوه بر این هندوانه از خوراکی های زینت بخش سفره شب یلدا نیز به شمار می رود، خانم های خوش سلیقه ایرانی می توانند این میوه خوشمزه را به شکل های زیبا و جالب برش زده و به عنوان نشانه ای از ذوق و هنر خود در سفره قرار دهند.

کدو حلوایی

کدو حلوایی یکی دیگر از خوراکی های خوشمزه شب یلدا با طعم شیرین و منحصر به فرد، رنگ و روی نارنجی و ظاهر دوست داشتنی است که حضورش لطف خاصی به سفره شما می بخشد.

اگرچه این خوراکی مانند انار و هندوانه در شب نشینی های یلدایی جا باز نکرده اما بسیاری از خانواده ها با توجه به ذائقه خود از آن به شکل های مختلف مانند کدو پخته و ساده، کیک کدو حلوایی یا آش و خورش کدو بهره می برند.

این نارنجی خوش رنگ و لعاب به دلیل خواص بی نظیرش نیز شناخته شده و از جمله فواید آن می توان به بهبود هضم، رفع یبوست، سلامت کبد، تقویت بینایی، پیشگیری از سرماخوردگی، سلامت قلب و درمان روماتیسم مفصلی اشاره کرد.

از آن جا که کدو حلوایی از نمادهای مخصوص هالووین در فرهنگ نیز می باشد برخی خانواده ها هنگام تزیین آن از ایده های جشن هالووین استفاده می کنند اما پیشنهاد ما این است برای استفاده از این خوراکی سر سفره یلدا به دنبال طرح های سنتی و ایرانی اصیل باشید.

لبو

لبو یا چغندر قرمز یکی دیگر از خوراکی های شیرین مزه و سرخ رنگ یلدایی است که طی سال های اخیر به سفره شب چله اضافه شده و معمولا به صورت پخته و داغ میل می شود.

از جمله خواص لبو می توان به کاهش فشار خون، سلامت قلب، رفع یبوست، پیشگیری و درمان سرماخوردگی، درمان کم خونی، سلامت دستگاه گوارش و پیشگیری از پوکی استخوان اشاره کرد.

میوه های پاییزی و زمستانی

در سفره شب یلدا علاوه بر موارد ذکر شده و حتی برگه و چیپس میوه ممکن است میوه های فصل پاییز و زمستان مانند خرمالو، پرتقال، نارنگی، سیب، کیوی و ازگیل نیز خودنمایی کنند که همگی برای سلامت بدن و تقویت سیستم ایمنی در فصل سرما بسیار مفید بوده و حضور و رنگ های فرح بخش آن ها حس خوب شب یلدا را دو چندان می کند.

آجیل شب یلدا

آجیل شب یلدا که در بیان مردم به آجیل شب چله هم معروف است؛ هرسال خشکبار فروشی‌ها و قنادی‌ها را غلغله می‌کند. پیدا کردن مغازه مناسب برای خرید آجیل یلدا، پیدا کردن جایی که قیمت آجیل شب یلدا را طوری حساب کند که همه اقشار بتوانند از آن دست پر بیرون بیایند، یکی از چالش‌های همیشگیِ آماده‌سازی بساط سور و سات این شب است.

آجیل شب چله در کنار سایر خوراکی‌هایی که ما را یاد خانه مادربزرگ یا بزرگترهای دیگر فامیل می‌اندازد، از اجزای سازنده‌ی سفره رنگین طولانی‌ترین شب سال است. از میوه‌های سرخ‌فام گرفته تا آجیل شور و شیرین یلدا با آن برگه‌ها و قطاب‌های شیرین که گل سر سبد هر سفره‌ی ایرانی است.

‌آجیل شب یلدا ترکیبی از خشکبار شور و شیرین است. مغزهای چرب و خوشمزه‎‌ای که در آجیل‌های معمولی است، مثل تخمه جابانی شور، بادام هندی، بادام درختی، پسته‎، فندق، تخمه کدو مشهدی و میوه‌های خشک و شیرین مثل توت خشک، برگه زردآلو (قیسی)، کشمش، گردو و انجیر خشک. البته تعداد یا نوع این تنقلات قانون خاصی ندارد و می‎توان بنا بر سلیقه و هزینه، آن‎ را کم و زیاد کرد.

غذاهای مخصوص شب یلدا

برای شام شب یلدا چی بپزم؟

شب یلدا به عنوان طولانی ترین شب سال در میانه فصل سرد، از گرم ترین مناسبت‌های ایرانی است. غذاها و خوراکی‌های مختلف می‌تواند این شب را خاطره انگیز و هیجان انگیزتر کنند. همچنین هر کدام از شهرها و مناطق ایران با توجه به رسم و رسومات خاص خود، غذاها و خوراکی‌های متفاوتی را به عنوان شام شب چله تهیه می‌کنند. در این مقاله از بانی مگ چند نوع غذای شب یلدا ذکر می‌کنیم.

غذاهای اصلی شب یلدا

کوفته انار و گردو یلدایی

مرغ ناردونی

مرغ ترش شمالی

خورش کدو حلوایی

پیش‌غذای شب یلدا

سالاد انار

آش انار

سالاد فتوش

آش دوغ

دسر کدو حلوایی

موس کیک انار

نان خامه‌ای

کیک سیب و دارچین

باقلوای ترکی

یلدایی عروس

یلدایی عروس و بردن هدایا برای عروس در شب یلدا یک سنتی که در برخی از اقوام و خانواده های ایرانی در بعضی از شهرها باب شده است. این رسم و آیین که در قدیم در ایران وجود داشته این است که خانواده داماد در این شب همراه با طبق ها یا خوانچه های پیش کشی از خوراکی های تزئین شده مخصوص این شب راهی خانه عروس می شدند. میوه‌هایی مانند انار، خرمالو و هندوانه به همراه انواع تنقلات و آجیل و شیرینی که به زیبایی تزئین شده است روی طبق ها قرار گرفته و روی آنها با پارچه ها و روبان های رنگارنگ تزئین می شدند و هدیه های عروس نیز بر رویشان قرار می گرفت. البته خوراکی هایی که در این شب مصرف می شد، ارتباط مستقیمی با جغرافیای محلی که آیین شب یلدا در آن برگزار می شد، داشت و هر شهر و منطقه بنا بر میوه های که در آن فصل در آن منطقه موجود بود، جشن می گرفت.

این رسم هنوز هم تا حدودی در ایران اجرا می شود و طرفداران خاص خود را دارد البته بسیاری از خانواده ها هم به جای طبق یا خوانچه از سبدهای حصیری، سینی های کار شده یا جعبه های کادویی استفاده می کنند.

بردن کادو، میوه و شیرینی توسط خانواده داماد باعث نمی‌شود که خانواده عروس از خرید میوه های مرسوم این شب و نیز آجیل، شیرینی و تنقلات و گاهی تهیه شام غافل شوند.